Cryptocurrency (tiền mã hóa) ra đời với mục tiêu tạo ra một hệ thống tài chính phi tập trung, không phụ thuộc vào chính phủ hay ngân hàng trung ương. Tuy nhiên, hơn một thập kỷ sau khi Bitcoin xuất hiện, câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ: Crypto có thực sự tạo nên giá trị hay chỉ là một công cụ đầu cơ?

Đồng crypto đầu tiên được ra đời như thế nào ?

Chuyện gì xảy ra vào năm 2008

Vào năm 2008, trong bối cảnh khủng hoảng tài chính toàn cầu bùng nổ , bắt đầu từ thị trường bất động sản Mỹ

• Khủng hoảng tài chính toàn cầu: Xuất phát từ việc ngân hàng cho vay dưới chuẩn (subprime mortgage) ở Mỹ, dẫn đến sự sụp đổ của nhiều tổ chức tài chính lớn như Lehman Brothers.
• Niềm tin vào hệ thống ngân hàng bị lung lay: Chính phủ Mỹ và các nước buộc phải can thiệp, in tiền để cứu trợ các ngân hàng, làm dấy lên lo ngại về lạm phát và mất giá tiền tệ.

Bitcoin xuất hiện như một giải pháp lúc đó

Chỉ một tháng sau khi Lehman Brothers sụp đổ, vào ngày 31/10/2008, Satoshi Nakamoto công bố Whitepaper Bitcoin. Trong tài liệu này, ông nhấn mạnh về một hệ thống tiền tệ phi tập trung, không cần bên trung gian như ngân hàng, nhằm tránh lặp lại những sai lầm trong hệ thống tài chính hiện tại.

Bitcoin ra đời đúng thời điểm thế giới đang mất niềm tin vào hệ thống tiền pháp định và ngân hàng trung ương. Điều này giúp nó thu hút sự chú ý của những người muốn tìm kiếm một hình thức tài sản thay thế.

Satoshi Nakamoto đã công bố Whitepaper “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System”. Trong tài liệu này, Satoshi mô tả một hệ thống tiền tệ phi tập trung, trong đó:

• Các giao dịch được ghi lại trên một sổ cái công khai (blockchain), giúp loại bỏ bên trung gian như ngân hàng.
• Hệ thống sử dụng thuật toán Proof-of-Work (PoW) để đảm bảo tính đồng thuận giữa các node mà không cần một thực thể trung tâm.
• Mỗi giao dịch đều được bảo mật bằng mật mã (cryptography), đảm bảo tính toàn vẹn và chống gian lận.

Satoshi Nakamoto là một nhân vật bí ẩn, chưa từng xuất hiện trước công chúng. Không ai biết danh tính thực sự của ông, và vẫn còn nhiều giả thuyết xung quanh việc liệu Satoshi là một cá nhân hay một nhóm người. Đến khoảng năm 2011, Satoshi dần biến mất khỏi các diễn đàn và không còn hoạt động trong cộng đồng Bitcoin. Hiện tại, người ta ước tính Satoshi đang sở hữu khoảng 1 triệu BTC, nhưng chưa từng có dấu hiệu cho thấy ông đã sử dụng số Bitcoin này.

Phản Ứng Của Cộng Đồng Lúc Đó

• Ban đầu rất ít người quan tâm: Năm 2009, khi khối Bitcoin đầu tiên (Genesis Block) được khai thác, không ai thực sự biết đến giá trị của nó.
• Cộng đồng cypherpunk ủng hộ: Những người đam mê mật mã học và quyền riêng tư tài chính đã nhanh chóng bị thu hút bởi ý tưởng của Satoshi.
• Nhiều người hoài nghi: Phần lớn các chuyên gia tài chính và nhà kinh tế thời điểm đó xem Bitcoin là một ý tưởng viển vông, không thể thay thế hệ thống tiền tệ truyền thống.

Bitcoin Được Chứng Minh Qua Thời Gian

• 2010: Giao dịch Bitcoin đầu tiên diễn ra (10,000 BTC đổi lấy 2 chiếc pizza).
• 2011-2013: Bitcoin dần trở nên phổ biến, đặc biệt trong giới công nghệ và dark web.
• 2017: Bitcoin đạt mức giá kỷ lục $20,000, thu hút sự chú ý của toàn cầu.
• Hiện tại: Ngày càng nhiều tổ chức tài chính và quốc gia quan tâm đến Bitcoin, xem nó như một tài sản kỹ thuật số có giá trị.

Để thực hiểu rõ hơn về đồng tiên số này sẽ cần hiểu một chút về công nghệ này .

Blockchain - Công nghệ này hoạt động như thế nào ?

Blockchain là một chuỗi các khối (blocks), trong đó mỗi khối chứa:

• Danh sách các giao dịch.
• Dấu thời gian.
• Mã băm (hash) của khối trước đó để tạo sự liên kết.
• Một giá trị nonce giúp tìm kiếm mã băm hợp lệ thông qua quá trình khai thác (mining).

Cơ chế PoW yêu cầu các thợ đào giải quyết một bài toán mật mã phức tạp để thêm một khối mới vào chuỗi. Khi một khối mới được xác nhận, tất cả các node trong mạng sẽ cập nhật bản sao của sổ cái.

⇒ Về cơ bản, chúng ta có thể hiểu blockchain giống như một chuỗi các két sắt được nối với nhau. Mỗi két sắt được khóa bằng một mật mã và mật mã đó lại dựa trên két sắt trước nó. Nếu ai đó muốn thay đổi thông tin trong một két sắt, họ phải mở toàn bộ chuỗi két sắt trước đó, điều gần như bất khả thi. Chính cơ chế này giúp blockchain bất biến và chống giả mạo.

Cách Một Node Tham Gia Hệ Thống

Bitcoin là một dự án mã nguồn mở, nghĩa là bất kỳ ai cũng có thể xem, sao chép hoặc đóng góp vào mã nguồn của nó. Mã nguồn Bitcoin được lưu trữ tại:

🔗 https://github.com/bitcoin/bitcoin

Ai là người đầu tiên tham gia vào hệ thống Bitcoin?

• Sau khi Satoshi Nakamoto công bố Whitepaper vào năm 2008, chính ông đã khai thác khối Bitcoin đầu tiên (Genesis Block) vào ngày 03/01/2009.
• Một trong những người đầu tiên tham gia vào mạng lưới Bitcoin là Hal Finney, một lập trình viên và nhà mật mã học nổi tiếng, cũng là người đầu tiên nhận giao dịch Bitcoin từ Satoshi.

Đào coin thực chất là làm gì?

• Đào Bitcoin (mining) là quá trình mà các thợ đào (miners) sử dụng sức mạnh tính toán để giải quyết một bài toán mật mã.
• Khi một thợ đào giải được bài toán, họ có quyền thêm một khối mới vào blockchain và nhận được phần thưởng bằng Bitcoin.
• Đây là cách để phát hành Bitcoin mới vào hệ thống, giống như việc “đào vàng” trong thế giới thực.

Tại sao đào Bitcoin ngày càng khó hơn?

1. Cơ chế điều chỉnh độ khó (Difficulty Adjustment):
   • Bitcoin điều chỉnh độ khó sau mỗi 2,016 khối (khoảng 2 tuần), đảm bảo thời gian tạo một khối trung bình luôn là 10 phút.
   • Nếu nhiều người tham gia đào hơn → độ khó tăng lên → cần nhiều sức mạnh tính toán hơn để trung hòa
2. Giảm phần thưởng khối (Halving):
   • Cứ 4 năm một lần, phần thưởng Bitcoin cho mỗi khối được giảm một nửa.
   • Ban đầu (2009), phần thưởng là 50 BTC/khối, hiện tại (2024) chỉ còn 3.125 BTC/khối.
3. Cạnh tranh ngày càng cao:
   • Ban đầu, mọi người có thể đào Bitcoin bằng CPU.
   • Sau đó, GPU (card đồ họa) mạnh hơn được sử dụng.
   • Ngày nay, hầu hết Bitcoin được đào bằng ASIC (chip chuyên dụng) có sức mạnh tính toán cực cao.

Giá Trị Của Crypto hay Blockchain dưới Góc Nhìn Kinh Tế

Công nghệ blockchain nói chung hay crypto nói riêng hiện nay có những ứng dụng cả mặt tốt và xấu

Những ứng dụng giá trị

• Tài sản số phi tập trung: Bitcoin được xem là “vàng số” với khả năng lưu trữ giá trị lâu dài.
• Công nghệ blockchain: Ứng dụng trong tài chính, bảo hiểm, chuỗi cung ứng, danh tính số…
• Hợp đồng thông minh (Smart Contract): Tự động hóa giao dịch, giảm chi phí trung gian.
• DeFi (Tài chính phi tập trung): Mở ra hệ sinh thái tài chính không cần ngân hàng.

Những ứng dụng không tạo ra giá trị thực

• Chủ yếu là đầu cơ: Giá trị của crypto biến động mạnh, phụ thuộc vào cung cầu hơn là ứng dụng thực tế.
• Thiếu sự công nhận từ chính phủ: Nhiều quốc gia cấm hoặc hạn chế crypto do lo ngại rủi ro tài chính.
• Dễ bị thao túng: “Cá voi” có thể kiểm soát giá bằng cách mua gom hoặc xả hàng loạt.
• Có rất nhiều sản phẩm hay ứng dụng không cần blockchain, nhưng nhiều startup cố nhồi nhét nó vào để gọi vốn.

Crypto Có Đang Đi Đúng Hướng?

Ban đầu, crypto được sinh ra để thay thế hệ thống tài chính tập trung. Nhưng ngày nay, nó lại bị chính những tổ chức lớn và chính phủ tìm cách kiểm soát hoặc thao túng. Một số yếu tố quyết định tương lai của crypto:

• Chính phủ có hợp pháp hóa crypto hay không?
• Các tổ chức tài chính lớn có tham gia không?
• Ứng dụng thực tế của blockchain có mở rộng không?

Nếu crypto chỉ là một công cụ đầu cơ mà không có ứng dụng thực tế, nó sẽ không thể duy trì lâu dài. Nhưng nếu có cuộc tham gia của chính phủ nó sẽ như thế nào . Đồng tiền crypto được sử dụng rộng rãi hơn trong cuộc sống , như cái cách chúng ta chuyển tiền ngân hàng chỉ thông qua chiếc điện thoại . Nhưng câu hỏi được đặt ra là

Tiền số rộng rãi = Đô la mất kiểm soát?

Crypto ra đời với lý tưởng không phụ thuộc chính phủ, nhưng nếu nó quá phổ biến, chính phủ sẽ tìm cách kiểm soát nó hoặc cấm nó.

• Mỹ vẫn muốn duy trì USD là đồng tiền toàn cầu.
• Nếu Bitcoin hoặc crypto trở thành công cụ giao dịch rộng rãi, chính phủ sẽ không thích mất quyền kiểm soát dòng tiền.
• Thực tế, Trung Quốc đã cấm crypto, nhưng lại tạo ra CBDC (tiền số của ngân hàng trung ương) để thay thế.

Chat GPT nghĩ gì vì về quan điểm này 😂 ?

Tương lai của crypto vẫn có thể phát triển, nhưng với điều kiện nó phải đáp ứng một số yếu tố quan trọng

• Chính phủ và ngân hàng lớn bắt đầu sử dụng crypto

  ⇒ Khi các tổ chức lớn tham gia, crypto không còn là “một trò chơi tài chính”, mà trở thành một phần của nền kinh tế chính thống.

Crypto Trong Viễn Cảnh Không Có Chính Phủ

Nếu AI đủ mạnh và công nghệ blockchain có thể thay thế hệ thống tài chính truyền thống, viễn cảnh một xã hội không có chính phủ là có thể xảy ra:

1. AI thay thế chính phủ và quản lý xã hội

• AI đóng vai trò như “hệ điều hành” của thế giới, quản lý tài chính, luật pháp, y tế, giáo dục…
• Quyết định được đưa ra dựa trên dữ liệu và logic thay vì ý chí con người (không còn tham nhũng, thiên vị).
• Blockchain có thể là nền tảng giúp đảm bảo minh bạch, nhưng AI sẽ là bộ não kiểm soát mọi thứ.

Ưu điểm: Không còn chính phủ tham nhũng, xã hội vận hành tối ưu.

Nhược điểm: AI có thể trở thành một “chính phủ ẩn” với quyền lực tuyệt đối. Nếu AI có lỗi hoặc bị lợi dụng, không có cơ chế kiểm soát nào đủ mạnh để kiềm chế nó. Điều này có thể dẫn đến một dạng độc tài kỹ thuật số, nơi con người hoàn toàn mất quyền kiểm soát.

2. Xã hội vận hành theo mô hình phi tập trung

• Không còn cần lãnh đạo trung ương, mọi quyết định dựa trên DAO (Tổ chức tự trị phi tập trung).
• AI giúp con người tối ưu hóa công việc, quản lý tài sản chung, phân bổ tài nguyên hợp lý.
• Mọi giao dịch, hợp đồng, thuế… đều chạy trên blockchain và được AI giám sát.

Ưu điểm: Quyền lực thực sự thuộc về cộng đồng, không ai có thể thao túng hệ thống.

Nhược điểm: Nếu AI có lỗi hoặc bị hack, toàn bộ hệ thống có thể sụp đổ. Ngoài ra, vẫn có nguy cơ AI dần chiếm quyền kiểm soát DAO nếu không có cơ chế giám sát chặt chẽ.

Liệu có một con đường thứ ba?

Có thể sẽ xuất hiện một mô hình lai giữa hai viễn cảnh trên:

• AI quản lý các hệ thống phức tạp, nhưng con người vẫn có quyền tham gia và giám sát.
• Blockchain ghi nhận mọi quyết định, giúp đảm bảo AI không thể hành động trái với lợi ích chung.
• DAO giữ quyền phủ quyết, tránh tình huống AI tự động thực hiện các hành động có hại.

Dù vậy, ranh giới giữa kiểm soát AI và bị AI kiểm soát rất mong manh. Câu hỏi là liệu con người có thực sự kiểm soát được AI trong một hệ thống phi tập trung không? 🤔

Bản chất con người và bài học từ lịch sử

Con người thường mơ về một viễn cảnh hoàn hảo, giống như cách họ từng tin tưởng vào chủ nghĩa xã hội hoặc các hệ thống lý tưởng khác. Nhưng thực tế cho thấy lòng tham, sự ích kỷ và khả năng thao túng thông tin luôn tồn tại. Những người có khả năng lợi dụng hệ thống để trục lợi thường thông minh và thích nghi tốt hơn, khiến họ tồn tại lâu hơn trong môi trường cạnh tranh.

Một video kể về thí nghiệm minh chứng cho điều này

👉 https://youtube.com/shorts/qblvf4hhcsc?si=ODxcZJxFLbF19vNc

Thuyết tiến hóa cho thấy tự nhiên không quan tâm đến đúng hay sai, mà chỉ quan tâm đến sự thích nghi. Vì vậy, dù hệ thống có minh bạch đến đâu, sẽ luôn có kẻ tìm ra cách khai thác nó vì lợi ích cá nhân. Trong viễn cảnh AI và blockchain kiểm soát xã hội, chúng ta cần đặt câu hỏi: Liệu hệ thống này có thực sự bảo vệ lợi ích chung, hay lại trở thành một công cụ mới để kẻ mạnh thao túng kẻ yếu?